Modele wydawnicze - droga tekstu z szuflady do księgarni

Niektórzy twierdzą, że tylko tradycyjny model wydawniczy zapewnia wysoką jakość literatury. Tu wydawcy mają najwięcej do stracenia, toteż wybierają najlepsze teksty warte publikacji. Oceniają utwory ostro (odrzucają około 90% nadsyłanych propozycji!) i rzetelnie podchodzą do każdego etapu swej pracy. Wypuszczają na rynek pozycje starannie zredagowane, poprawione i ładnie wydane. Egzemplarze szybko trafiają do księgarń w całym kraju.

Wariant tradycyjny bywa ganiony z powodu niskich tantiem dla twórców. Należy jednak pamiętać, że to tradycyjni wydawcy dbają o szeroką sieć dystrybucji, zapewniają swoim autorom i ich dziełom obecność w księgarniach i bibliotekach, a co za tym idzie, docierają do szerokiego grona czytelników. Dzięki temu tantiemy, choć skromne, są regularne tak samo, jak regularne są przychody wydawcy z danego tytułu. Tradycyjny wydawca dba o książkę, począwszy od przygotowań do wydania po finalną sprzedaż. Sukces pozycji zależy i od samego tekstu, a więc pracy autora, i od jakości całego procesu wydawniczo-dystrybucyjno-promocyjnego, czyli pracy całego sztabu profesjonalistów, których zapewnia wydawnictwo. Oficynie oczywiście zależy na zwrocie kosztów oraz zarobku i bardzo dobrze! Bo gdy zarabia wydawca, zarabia i autor! Ponadto wypromowanie autora jest korzystne dla oficyny, gdyż będzie owocować w przypadku dalszej kooperacji przy kolejnych książkach. Współpraca z wydawcą tradycyjnym nie jest zatem dla autora oszałamiająco korzystna finansowo, zwłaszcza na początku, ale daje mu szansę na zaistnienie na rynku wydawniczym i utrzymanie się na nim. Z pewnością jest przyszłościowa i przeważnie zapewnia wysoką jakość tego, co najważniejsze, czyli książki, którą czytelnik będzie mógł kupić bądź wypożyczyć.                                                                                                                

W sprawie modeli współfinansowanych zwanych hybrydowymi, partnerskimi oraz subsydiowanymi głosy są podzielone i wielu autorów podchodzi do nich z dużym dystansem (ja też). Wydawców posądza się niekiedy o oszczędzanie na jakości, brak odpowiedniej selekcji i wydawanie słabych, niedopracowanych tekstów, wąską dystrybucję oraz kiepską promocję. Bywa i tak, że wydawnictwo subsydiowane to po prostu vanity, tylko pod ładniejszą nazwą i w efekcie autor może zostać z ogromnym zapasem egzemplarzy swojej książki, pustą kieszenią i brakiem czytelników. Dlatego bardzo ważna jest odpowiednia umowa między wydawcą a autorem. W przypadku subsydiacji w umowie powinny zostać jasno określone koszty i ich podział oraz zakres zadań i zobowiązań wydawcy. 

Trzeba też wiedzieć, że bywają wydawnictwa realizujące zarówno wariant tradycyjny, jak i współfinansowany, a więc proponują różne rodzaje umów różnym twórcom. Współpraca hybrydowa częściej bywa proponowana debiutantom, natomiast autorzy mający na swym koncie sukcesy pisarskie mogą liczyć na tradycyjną ofertę wydawniczą.

Największa krytyka uderza oczywiście w typ vanity publishing. Twórcom korzystającym z tego modelu wydawniczego zarzuca się wielokrotnie grafomanię, a wydawcom żerowanie na marzeniach debiutantów oraz mamienie wizją wielkiej sławy i zarobku. Takie książki rzadko trafiają do szerszej dystrybucji, a poniesione koszty przeważnie nie zwracają się twórcom, chociaż z pewnością i tu bywa różnie. Wkład zleceniodawców bywa wysoki, egzemplarze pięknie wydane, a promocja skromna. Dlaczego tak się dzieje? Ponieważ wydawca nie inwestuje pieniędzy, lecz zarabia już na samym początku. Autor nie tylko pokrywa koszty wydania, czyli płaci za redakcję, grafikę, skład czy druk, ale uiszcza również wynagrodzenie dla wydawcy. Efekty pojawienia się książki (produktu z punktu widzenia wydawcy) na rynku takie jak poczytność tekstu czy sława autora nie wpływają znacząco na zyski samego wydawnictwa, nie są więc dla niego zbyt istotne. Celem wydawcy vanity jest dostarczenie autorowi opłaconego produktu i nic więcej. Dystrybucja nieraz kończy się na tym, że książkę można kupić jedynie w internetowej księgarni wydawcy lub bezpośrednio u autora. W efekcie niejeden pisarz staje się szczęśliwym posiadaczem setek egzemplarzy swojego tekstu upchniętych gdzieś w garażu lub w domu, chyba że zapłaci wydawcy za magazynowanie.

Coraz bardziej modny model to self-publishing. Można rzec, że to znacznie ładniejsza siostra vanity, gdyż i tu to twórca ponosi całkowite koszty, lecz zasadnicza różnica polega na tym, że co wypracuje, to jego. Oczywiście minus podatki, ale te płacą wszyscy. Według sceptyków możliwość swobodnego wydawania grozi wprowadzeniem na rynek niskich jakością książek podobnie jak w przypadku vanity. Trzeba jednak pamiętać, że autor bierze na siebie całą odpowiedzialność, więc na takie przedsięwzięcie porywają się osoby pewne siebie i swojego dzieła. Już na początku swej drogi wiedzą, że sami muszą zadbać o każdy etap przygody pisarsko-wydawniczej, a im lepiej to zrobią, tym większych sukcesów mogą się spodziewać. Świadomy samowydawca nie ulega złudzeniom, jakie nieraz tworzą firmy vanity publishing. Inwestuje w swoją książkę, jej rozpowszechnianie i własne nazwisko.